Acrylverf op canvas, 70 x 50 cm
Januari 2025
Er was eens, heel lang geleden, in een land hier ver vandaan een jongeman. Onderweg zag hij een paar vogelmeisjes baden in een meertje. Hun zwanenkleed hadden ze uitgetrokken, die lagen op de oever. Een een van de vrouwen trok haar verenkleed weer aan en vloog weg. Stilletje pakte de jongeman het andere zwanenkleed mee. Zo voorkwam hij dat het tweede meisje ook weg kon vliegen. Hij won haar vertrouwen, ze traden in het huwelijk en kregen een aantal kinderen.
Jaren later kreeg het meisje bij toeval haar verengewaad terug. Meteen vloog ze weg naar waar ze ooit vandaan kwam. Voor de arme man werd het een schier onmogelijke opgave om haar weer terug te vinden. Het was een zoektocht met ontberingen en ondoenlijke queesten. In sommige vertellingen lukte het hem, in andere niet, al dan niet met hulp van de moeder van het meisje. Of de vrouw, wat ze dan inmiddels wel was.
Het zwanenmeisje-motief is een van de meest wijdverbreide ter wereld. Dit sprookje zou wel eens helemaal terug zouden kunnen gaan tot het Laat-Paleolithicum. Daarmee zou het zomaar 12.000 jaar oud kunnen zijn.
Het zwanenmeisje is de bekendste bovennatuurlijke, magische echtgenote. Soms is ze geen zwaan maar een andere vogel, en zelfs ergens een hemelse nimf.
Sproken
Sprookjes zijn van oorsprong oeroude mondelinge overgeleverde volksverhalen, meestal met een diepere wijsheid of moraal. Het middeleeuwse woord ’sproke’, betekent verhaal of vertelling, in eerste instantie dus moraliserende verhalen voor volwassenen.
Magie speelt een behoorlijk grote rol. De inhoud kon best gruwelijk zijn, bepaald geen voorleesmateriaal voor kinderen. Nee, mensen moesten er een les uittrekken. Tegenwoordig neigen sprookjes meer naar kinderverhalen, maar wel met levenslessen.
Natuurlijk weet niemand wanneer de eerste sprookjes precies zijn ontstaan. Misschien wel op het moment dat de mensachtigen tegen elkaar gingen praten, dus taal ontwikkelden. Diverse onderzoeken komen tot de conclusie dat de oudste sprookjes, zoals Het zwanenmeisje, terug zouden kunnen gaan tot het Laat-Paleolithicum, en dat is tussen 40.000 en 12.000 jaar geleden. De oudst bekende Europese sprookjes zijn Raponsel, Assepoester en De gelaarsde kat.
De gebroeders Grimm geloofden dat Europese sprookjes voortkwamen uit de culturele geschiedenis die alle Indo-Europese volkeren deelden en daarom dus heel oud waren, veel ouder dan geschreven verslagen. Deze visie wordt ondersteund door nog meer onderzoek. Wereldwijd zijn er veel variaties op de sprookjes en legendes.
De Europese sprookjes zijn iets jonger, hoewel toch behoorlijk oud. Zowel De schone en het beest als Repelsteeltje lijken zo’n 4000 jaar geleden te zijn ontstaan. Jaap en de bonenstaak is zelfs nog 1000 jaar ouder. En – ze halen niet de 12.000 van het Zwanenmeisje, maar toch – De smid en de duivel lijkt nóg ouder te zijn, namelijk 6000 jaar.
______________