Acrylverf op canvas, 70 x 50 cm
November 2025
Pan, zoon van de god Hermes en de nimf Penelope, komt voor het eerst voor in een geschrift van Homerus. Die beschrijft hem als de god van bergen, weiden en landleven. Maar eigenlijk is hij de mythologie ingegaan als god van de wildernis en beschermer van de herders en hun kuddes. De naam Παν, het Griekse woord, betekent ‘alles’, let wel: als voorvoegsel van woorden. Pandemie. Pandemonium. PanGaeia. Pantheon. Pan-Europees. Pantocratie. Pantomime. Bijvoorbeeld. En leuk: het Griekse πανσέληνος – volle maan.
Maar het blijkt dat het ook afstamt van een heel oud Arkadisch woord voor ‘rustiek’ in de zin van ‘landelijk’.
Onze god Pan groeide op in de bossen van Arkadia, waar hij dan ook vereerd werd. Met zijn korte geitenpootjes en de bijbehorende hoorns op zijn hoofd was hij in de Middeleeuwen nog wel eens synoniem aan de duivel. Als volger van Dionysos lustte hij best graag een glas wijn.
Pan was wel in voor een geintje. Hij kon heel onverwachte gekke, harde geluiden produceren die alles en iedereen in zijn buurt de stuipen op het lijf jaagden. Het woord ‘paniek’ kent zijn oorspring dan ook in zijn naam. Maar kijk. Het zwarte schaap, de sterke ram, blijft standvastig en onverteerd. ‘Thou Shallt Not Pass!‘, is wat zijn hele houding uitstraalt.
Tot vervelens toe zat hij vrouwen achterna, vooral nimfen. Die waren daar lang niet altijd van gediend. De nimf Syrinx bijvoorbeeld rende hard voor hem weg, terwijl zij om hulp riep bij de godin Gaia, die haar direct veranderde in een rietkraag lang het water. Beduusd stond Pan uit te blazen van zijn jacht op het meisje. Zijn adem kwam terecht in de rietstengels en dit resulteerde in een prachtig gezang. Dit vond Pan zo mooi dat hij rietstengels plukte en die samenbond tot een fluit. De panfluit was geboren.
Een andere nimf, Pytis, ontsnapte aan hem door zich te laten meeslepen door de jaloerse noordenwind Boreas, zij veranderde in een pijnboom. Deze boom werd heilig, de harde noordenwind laat hem huilen. Zowel deze pijnboom als de Arkadische eik (hulsteik) waren gewijd aan Pan. Die hulsteik groeit ook bij ons in Argolida overal – de Griekse naam is pournari. Er is een dorp dat Πουρναριά heet en eentje met de naam Βελανιδιά (eik) 🙂
Pan zetelde op de berg Mainalos in Arkadia. In zijn tijd was er een oude stad met dezelfde naam. De hoogste top van dit gebergte is de bekende Profitas Ilias. In de bossen op deze berg vierde de cultus van Pan hoogtijdagen.
Leuke weetjes
– Pan is de enige Griekse god van wie geschreven staat dat hij is overleden.
– De Franse componist Debussy schreef een stuk voor fluit solo met de naam Syrinx. Er zijn door de eeuwen heen meer stukken gecomponeerd die dezelfde naam kregen.
– Tegenwoordig is Mainalos een populair ski- en wandelgebied.